Arheološko naslijeđe Turske, zahvaljujući kontinuiranim iskopavanjima, restauracijama i istraživanjima, sve snažnije produbljuje naše razumijevanje ljudske prošlosti. Nedavno genomsko istraživanje otkrilo je da je neolitsko naselje Çatalhöyük u središnjoj Turskoj svoje društvo organiziralo prema ženskim lozama, naglašavajući ključnu ulogu žena u ranim poljoprivrednim zajednicama.

Ovo naučno istraživanje pratilo je promjene u porodničnim strukturama tokom vremena i rasvijetlilo evoluciju društvenih normi kroz stoljeća. Danas se Çatalhöyük smatra prvim poznatim gradom na svijetu – mjestom gdje su okolna sela prvi put formirala zajednički centar, označivši početak urbane civilizacije koja i danas oblikuje naš svijet.

Upisan na UNESCO-vu Listu svjetske baštine i smješten u današnjoj pokrajini Konya, Çatalhöyük je poznat po jedinstvenoj praksi ukopa – podzemnim grobnicama u kojima su pojedinci sahranjivani ispod vlastitih domova.

Nedavno objavljena studija u časopisu Science, rađena tokom 12 godina uz saradnju 47 stručnjaka iz genetike, arheologije i biološke antropologije iz Turske i još deset zemalja, donijela je fascinantne uvide u srodstvo i rodne odnose unutar ove zajednice. Istraživači su analizirali skeletne ostatke 395 osoba koje su živjele između 8000. i 5800. godine prije nove ere, te uspješno sekvencirali DNK 131 osobe, sahranjene u 35 kuća.

Genetska poređenja pokazala su da su majčinske loze imale dominantniju ulog u povezivanju članova kućanstava u Çatalhöyüku, dok su očeve loze bile manje značajne. Žene su bile stubovi svakog domaćinstva, dok su muškarci najvjerovatnije napuštali zajednicu. Zanimljivo je da su ukopi djevojčica sadržavali više grobnih predmeta nego oni dječaka. Ovi nalazi pokazuju da patrijarhalni sistemi, poznati s neolitskih lokaliteta u Evropi koji potiču iz Anatolije, nisu bili univerzalni u ranim poljoprivrednim zajednicama.

Çatalhöyük pruža jedinstven uvid u društvo staro više od 9.000 godina. Posjetioci ovdje mogu zakoračiti unazad kroz vrijeme, do samih početaka ljudske historije, i upoznati se s ostacima koji svjedoče o iznenađujućoj sofisticiranosti ovog drevnog društva. Lokalitet je izuzetan zbog svoje velike površine, dugog perioda naseljenosti, povezanih kuća s pristupom kroz krov, kao i zidnih slika i reljefa.  Zajedno, ovi nalazi otkrivaju napredno razumijevanje urbanog planiranja, održivog načina života, društvenih odnosa i kulturnih običaja.

Među najpoznatijim nalazima s ovog lokaliteta izdvajaju se brojne ženske figurine, često povezivane s kultom Majke Božice i matrijarhatom. Iako se bogata zbirka artefakata iz Çatalhöyüka, uključujući ove figurine, čuva u Muzeju anatolijskih civilizacija u Ankari, samo nalazište nosi posebnu čar – šetnja kroz prostore u kojima su nekada bujali prvi oblici ljudskog života pruža neponovljivo iskustvo.

U skladu sa svojom trajnom posvećenošću očuvanju kulturne baštine, Turska je 2023. godine otvorila najsavremeniji informativni i posjetiteljski centar u Çatalhöyüku. Smješten unutar samog arheološkog kompleksa, centar kroz interaktivne izložbe i atraktivne multimedijalne sadržaje nudi detaljan uvid u život i značaj ovog drevnog naselja.

Çatalhöyük je samo jedan od brojnih drevnih lokaliteta na kojima Turska bilježi značajan arheološki napredak. Kroz projekt Naslijeđe za budućnost, zemlja kontinuirano provodi iskopavanja i restauracije na desetinama lokaliteta širom teritorije, i to tokom svih godišnjih doba. Godinu 2024. Turska je proglasila "Zlatnim dobom arheologije", povećavši broj aktivnih arheoloških radova na 765, a očekuje se da će do 2026. taj broj dostići 800.